Biletet: Aleksander den Store.

Antikkens Hellas. Demokrati eller diktatur, nasjonalstat og overnasjonalt storrike. Kva så med kyrkja?

Tradisjonelt har ei lærd overklasse rekna vanlege folk for å vere så ulærde og vonde at ei lærd overklasse må herske over dei med diktatorisk makt, både for deira eigen del og for andre sin del. Slik var i alle fall slavesamfunnet. Det har også vore argument for å bruke vold og gå til krig. Nokre har rekna det for å vere beklageleg, men har prøvt å gjere noko med det, ved å drive folkeopplysning og då har dei vel oftast innsett at dei trong betre lærdom sjølv også. For andre var folket heldig vis så dumme at det var lettare å få makt over dei, det var enkelt å seie noko dumt, som dei godtok som kunnskap og visdom, så dei innretta seg etter dei som hadde lærdomen og makta. Slik var avgudane laga av stokk og stein, Bibelen kalla dei for Lygna og Jesus sa at Djevelen var Lygnaren. Som motsetnad til dette var han Sanninga som sette dei fri frå trældomen under synda og avgudane.

I det gamle Hellas vart det eit avgrensa demokrati, det utvikla seg til eit forholdsvis moderne samfunn, med handverk, sjøfart og handel. Sokrates gjekk ut og prata med folk og vart overtyda om at han kom til erkjenning av sanninga gjennom samtale med andre, sanninga vart integrert i han og gjorde han lykkeleg. Sparta var ein meir tradisjonell delstat, eit aristokratisk bondesamfunn og i 404 f.Kr vann dei peleponeskrigen mot Aten.

Sofistane var «lærde», men korrupte pratmakarar utan sikre moralske haldepunkt, som prega samfunnet og det vart eit rettsoppgjer i Aten, fordi dei tradisjonelle aristokratane hevda sofistane hadde forført ungdomen, derfor gjekk det gale. Rettsoppgjeret vart som eit opprør, og så gjorde dei opprør mot Sokrates også, til tross for at han ikkje var sofist, han hevda då tvert om at der var noko som var rett og sant. Sokrates vart hendretta, men det var eit justismord.

Platon trekte seg attende og filosoferte og konkluderte med at uheldig vis var folk for dumme og for vonde til å vere med og styre, så ei lærd elite måtte styre med diktatorisk makt. Dei skulle også lære opp folket. Han meinte som Sokrates at sanninga set oss fri og det har mange filosofar meint sidan og vi finn platonisme i mange totalitære ideologiar. 

Kristendomen kom som eit fulltreffande svar på platonismen. Til samanlikning med at Platon trekte seg attende og filosoferte, sa Jesus at vi skulle gå inn i løynkammeret og be til Faderen som ser i det dulde og han skal løne oss opp i dagen. Vi skal søke fyrst Guds rike og hans rettferd, så skal vi få alt det andre i tillegg til det. Dei gjekk også ut og prate med folk, til samanlikning med Sokrates, men for dei vart det mykje tydlegare at dei hadde noko godt nytt å fortelje dei og gi dei. Etter at Jesus hadde stått opp frå  dei døde, viste han seg for dei og sa dei skulle halde seg i ro i Jerusalem. Han vart teken opp til himmelen og sette seg ved Faderens høgre hand. Så sende han dei den Heilage Ande og då gjekk dei ut og forkynte evangeliet om Guds rike igjen og då skulle dei gå til alle folkeslag med det.

På 200-talet e.Kr. kom der ein nyplatonisme som gav uttrykk for ein religiøs lengsel og det høvd no bra med Jesu ord om at alle som tørsta skulle få komme til han og drikke av kjelda med det levande vatnet, så skulle det vert ei kjelde i dei som vella opp til evig liv. Det vart sentralt for Augustin, når han formulerte ei syntese mellom kristendomen og platonismen, med den gjorde keisaren kristendomen til statsreligion i Romarriket.

Platon såg oppover i ideværda, matematikken og astronomien, men Aristoteles såg nedover mot det materielle og biologiske og utover i samfunnet, for å vurdere ulike samfunn mot kvarandre, for å vurdere om det fungerte godt for menneska. Filip av Makedonia kom frå eit aristokratisk jordbrukssamfunn og gjekk til krig mot Hellas, for han ville ha dei med i krigen mot Persia. Det gjekk dei med på og fekk ha lokale sjølvstyre. Det vart son hans Aleksander den Store som fullførde oppdraget. Han var opplærd av Aristoteles. Når han kom til Egypt let han seg utrope til gud, men dei fekk like vel ha sine gudar som før. Han skjøna at som herskar for eit stor-rike måtte han vere tolerant, for å halde riket saman.

Men når Jesus kom til vår jord og til Guds eigedomsfolk, jødane, sa han at han var døra inn til sauene, dei som var komne før han var tjuvar og røvarar, men han var den Gode Hyrdingen og slepte dei ut. Så gjekk han føre dei, men ulven kom og spreidde dei. Men han sette livet til for sauene. Så stod han opp frå dei døde og samla dei igjen (Joh.10). Det gjekk som han profeterte og denne profetien gjeld framleis. No er Djevelen komen for å stele, slakte og øydelegge, men Jesus er komen for å gi oss liv og overflod.

Ei lita oversikt over profeti og historie.

 Jerusalem vart lagt i grus i år 587 f.Kr. I følgje profeten Jeremias skulle det gå 70 år før dei fekk komme attende, men i profetien i Dan.8 om striden mellom Persia og Hellas, får dei 70 åra ei anna tyding. Dette har eg skrive om her: https://faith-and-entropy.com/2025/06/30/ny-tid-39-djevelen-er-komen-for-a-stele-slakte-og-oydelegge-men-jesus-er-komen-for-a-gi-oss-liv-og-overflod-sa-kva-er-det-rette-endetidssynet-14-sions-dotter-er-jesus-brud-han-har-omsorg-for-he/

 I følgje Jesaja skulle dei få komme attende ved persarkongen Kyros, så då kom der ei gruppe ved byggherren Serubabel allereie i år 539 f.Kr, i følgje Biblex. Dei starta med å bygge oppatt Jerusalem i 538 f.Kr, arbeidet stoppa opp, men vart gjenoppteke i 520 f.Kr, då hadde det gått 67 år altså. Då stod Haggai og Sakarja fram og profeterte om oppbygging av tempelet og om prestetenesta. Esra og Nehemja fortel at folket kom tilbake i tre puljer, den første pulja kom med Serubabel i 538, den neste gruppa kom saman med Esra 80 år seinare, i 448 og Nehemjas gruppe kom i 445. Det er ikkje sikkert Esra og Nehemja kom under same persarkonge, Artaxerxes 1 (463-423), kanskje Esra kom under Artaxerxes 2 (404-358). Men Esra 4,5.24 og Esra.5 fortel at gjenoppbygging av tempelet kom i gang under Dareios, slik som Haggai og Sakarja også sa. Malakias var profet medan Artaxerxes 1 var konge, han profeterte om at prestetenesta i Jerusalem ikkje fungerte skikkeleg lengre.

Kyros la under seg Media også. Dareios 1 (521–485 fvt.) gjekk til krig mot Hellas, men tapte i slaget ved Marathon i 490 f.Kr. Persarkongen Xerxes kom med ein hær mot Hellas igjen, men tapte i sjøslaget ved Salamis i 480 f.Kr. Den siste persarkongen, Dareio 3. tapte mot Aleksander den store i slaget ved Issos i 333 f.Kr.

Gnagaren kom for å ete opp grøda, korleis vart det då med innhaustiinga.

«Mor Israel» var Guds kone, så borna hennar skulle vere hans born. Han hadde omsorg for henne og gav henne korn vin, olje og fint lin til å kle seg med. Men ho skjøna det ikkje og dreiv hor med gudane til nabofolk. Derfor vart landet hærteke og folket bortførde til Babylonia. Det same gjaldt nabofolka deira. Sidan skulle dei få komme attende til landet sitt og då ville han tale venleg til henne som i ungdomsdagane.

 Dei vart bortførde til Babylonia, men fekk komme attende til landet slik, slik som det var profetert. Då var det viktig for dei å komme i gang med å bygge tempelet og komme i gang med prestetenesta, for då ville Gud velsigne, så det skulle verte tydeleg som synleg og materiell velsigning (Haggai,1…). Dette skjønar vi ikkje, eg trur vi må ta med den åndelege velsigninga for å begripe det og då trengst det symboltolking. Gud ville samle Israel og Juda under ein felles hovding og ta «Mor Israel» i nåde igjen og tale venleg til henne som i ungdomsdagane og ta omsorg for henne igjen. Dette talar lengre fram i tid, for denne hovdingen er Kristus og då kan vi vel kalle henne Sions Dotter. 

Hoseas.1,2 Då Herren tok til å tala til Hosea, sa han: «Gå og ta deg ei trulaus kvinne og få deg horeborn! For landet er sanneleg trulaust og fylgjer ikkje Herren.»  3 Då gjekk han og tok Gomer, dotter åt Diblajim, til kone. Ho vart med barn og fødde han ein son. 4 Herren sa til han: «Kall han Jisre’el! For om kort tid vil eg straffa Jehus ætt for blodet som rann i Jisre’el, og gjera ende på kongedømet i Israel. 5 Den dagen skal eg bryta sund Israels boge på Jisre’el-sletta.» 

…. 

Likevel skal israelittane verta mange som havsens sand, som ikkje kan mælast eller teljast. I staden for at det no vert sagt til dei: «De er ikkje mitt folk», skal det seiast: «borna åt den levande Gud».  11 Folket i Juda og folket i Israel skal slå seg saman og ta seg ein hovding i lag. Dei skal ta landet i eige. Ja, stor er Jisre’els dag. 

Hoseas.2,

8 Ho skjøna ikkje at det var eg 

som gav henne kornet, vinen og oljen, 

som gav henne sølv og gull i mengd, 

som dei bruka når dei dyrka Ba’al.  

9 Difor vil eg ta att kornet mitt, når den tid kjem, 

og vinen min, når tida er komen. 

Eg vil ta bort ulla mi og linet mitt, 

som skulle løyna hennar nakne kropp. 

10 No vil eg kle henne naken 

beint for augo på hennar elskarar, 

og ingen skal fria henne ut or mi hand. 

11 Eg gjer ende på all hennar glede, 

hennar festar, nymånedagar og sabbatsdagar, 

alle hennar høgtider. 

12 Eg øydelegg hennar vintre og fikentre. 

Om dei har ho sagt: «Dei er mi løn, 

som mine elskarar gav meg.» 

Eg gjer dei til villskog, 

og dyra på marka skal eta dei.  

13 Eg krev henne til rekneskap for dei dagar 

då ho brende offer for Ba’al-gudane, 

pynta seg med ringar og kjeder 

og gjekk etter sine elskarar, 

men gløymde meg, 

lyder ordet frå Herren.  

Gud tek Israel til nåde att 

14 Sjå, eg vil lokka henne, føra henne ut i øydemarka og tala venleg til henne.  15 Når ho kjem derifrå, vil eg gje henne att vinhagane hennar, og Akor-dalen skal verta ein port som gjev von. Der skal ho svara meg som i ungdomsdagane, som då ho fór opp frå Egypt. 

16 Den dagen, lyder ordet frå Herren, skal ho kalla meg sin mann; ho skal ikkje lenger kalla meg sin Ba’al. 17 Eg vil ta Ba’al-namna ut or munnen hennar; dei skal ikkje nemnast meir. 

18 Den dagen vil eg gjera ei pakt for dei med dyra på marka, fuglane under himmelen og kreket på jorda. Boge, sverd og andre krigsvåpen vil eg bryta sund og rydja ut or landet, og eg vil la deg bu trygt.  19 Eg vil trulova meg med deg for alltid. Eg vil trulova meg med deg i rettferd og rett, i nåde og miskunn.  20 Ja, i truskap vil eg trulova meg med deg, og du skal kjenna Herren. 

21 Den dagen vil eg bønhøyra, lyder ordet frå Herren. Eg vil bønhøyra himmelen, og han skal bønhøyra jorda. 22 Jorda skal bønhøyra kornet, vinen og oljen, og dei skal bønhøyra Jisre’el. 

23 Eg vil så Israel ut i landet og miskunna meg over ‘Utan miskunn’. Til ‘Ikkje mitt folk’ vil eg seia: «Du er mitt folk.» Og han skal svara: «Min Gud!» 

Hoseas var profet 750-700 f.Kr over 100 år før dette skjedde. Det er vanskelegare å seie når Joel var profet, det kunne vere i tida 700-300 f.Kr, men mest sannsynleg etter at dei var komne attende frå eksilet. Han profeterer om at grashoppene skulle komme og ete opp grøda. Den trusselen kom helst frå søraust, vinden kunne ta med seg store svermar av gråshopper, så det skygga for sola, det vart ein mørk og dyster dag. Men her talar han om det som ein trussel frå nord. Det vert brukt symbolsk om ein hær ifrå nord. Alle dei fire store rika i Daniels bok kom frå nord, dei vart bortførde  under det første riket, Babylonia, men det er ikkje det som er trusselen her.

Joel.1,1 Det åma leivde, åt grashoppa opp,

det grashoppa leivde, åt larva opp,

det larva leivde, åt gnagaren opp. 

5 Vakna, de drukne, og gråt!

Klag, alle de som drikk vin,

over druesaft de ikkje fekk smaka!

6 For eit folk har drege opp mot mitt land,

sterkt og utan tal.

Tenner har dei som ei løve,

og kjeve som ei løvinne. 

7 Dei la mine vintre aude

og braut ned fikentrea,

flekte borken, reiv lauvet av,

så greinene vart kvite.

Joel.2,1 Blås i horn på Sion,

lyft hærrop på mitt heilage fjell,

så alle i landet skjelv av redsle.

For Herrens dag er nær, han kjem, 

2 ein dag med mørker og dimme,

ein dag med skyer og skodd.

Det kjem eit stort og mektig folk

og breier seg som morgonroden på fjellet.

Det har aldri hatt sin like

og skal heller ikkje få det

frå ætt til ætt i alle år.  

3 Framføre det et elden opp,

og bakom sleikjer logen.

Framføre er landet som hagen i Eden,

og bakom ligg ei livlaus øydemark;

ingen bergar seg unna.

4 Som hestar er folket å sjå til,

som hingstar fer dei fram.

………

Blås i horn på Sion,

lys ut ei faste

og kunngjer høgtidssamling! 

16 Kall folket saman og vigsla lyden,

lat dei gamle samlast,

ta småborn og spedborn med!

Lat brudgomen gå ut or sitt rom

og brura ut or sitt kammer!

17 Mellom forhall og altar

skal prestane, Herrens tenarar, gråta og seia:

«Herre, spar ditt folk!

Gjer ikkje din eigedom til spott,

lat ikkje framande råda over dei!

Kvifor skal dei seia mellom folka:

Kvar er deira Gud?» 

18 Då vart Herren fylt

med brennhug for sitt land

og viste medkjensle med sitt folk.

19 Og Herren svara sitt folk:

Eg sender dykk korn og vin og olje,

så de kan mettast.

Aldri meir skal eg gjera dykk

til spott mellom folka.

20 Fienden frå nord

vil eg driva langt bort frå dykk

og jaga han til eit turt og øyde land,

hans fortropp til havet i aust,

hans baktropp til havet i vest.

Tev og vond lukt skal stiga opp frå han,

for han sette seg føre å gjera storverk.

21 Ver ikkje redd, du åkerjord,

fagna deg og ver glad!

For Herren gjer storverk.

22 Ver ikkje redde, de dyr på marka,

for beita i øydemarka grønkast,

og trea gjev si frukt,

fikentre og vintre ber rikt. 

23 Fagna dykk, de Sions søner,

gled dykk i Herren dykkar Gud!

For i rettferd gjev han dykk haustregn,

han sender dykk regn,

haustregn og vårregn som før.  

24 Kvar treskjevoll fyllest med korn,

pressekummane fløymer med druesaft og olje. 

25 Eg gjev dykk att for dei år

då grashoppesvermen herja,

og larva, gnagaren og åma,

min store hær som eg sende mot dykk. 

26 De skal eta og mettast

og prisa namnet åt Herren dykkar Gud.

For han steller underfullt med dykk,

og folket mitt skal aldri verta til skammar.

27 De skal merka at eg er hjå Israel.

Eg og ingen annan er Herren dykkar Gud,

og folket mitt skal aldri verta til skammar.

Det er vanskeleg å forstå dette utan å ta med symboltolkinga for kornet, vinen og olje, slik eg skreiv om i

Her er ein artikkel om Joels bok og Johannes Openberring: https://faith-and-entropy.com/2024/05/14/lovnad-og-profeti-29-joels-bok-johannes-openberring-og-hellenismen/

Fønikia.

Profetane profeterte om at Babylonar-kongen skulle hærta både Israelslandet  og nabolanda, slik også med Filisterbyen (Gasa), Tyros og Sidon (Esekiel.25,15-17, 26-28). Under persarkongane fekk dei kome heim att til landa sine. 

Men så profeterte Joel om at folket i Tyros, Sidon og Filistarlandet skulle bortførast igjen.

Joel.3,9 Og no, Tyrus og Sidon og alle filistarbygder, kva er det de vil meg? Er det noko de vil gje meg lika for, eller vil de gjera meg eitkvart? Brått vender eg det de gjer, mot dykk sjølve, 10 for de tok sølvet og gullet mitt og førte mine dyraste skattar til dykkar eigne tempel. 11 De selde folket i Juda og Jerusalem til jonarane, så dei skulle koma langt bort frå sitt land.  12 No vil eg få dei til å ta ut frå kvar stad som de har selt dei til, og venda mot dykk sjølve det de har gjort. 13 Sønene og døtrene dykkar vil eg la judearane selja. Dei skal selja dei til sabearane, eit folk som bur langt borte. – Herren har tala.

I følgje Biblex selde Artaxerxes 3 sidonarane som slavar i 345 f.Kr og i 332 gjorde Aleksander den store det same med folket i Tyros og filistarbyen Gaza i 332 f.Kr. Og her kan vi lese om korleis det gjekk til: https://snl.no/Fønikia Sitat:

Fønikernes økende betydning sammenfalt både med den tiden da Det gamle Israel oppsto i høylandet i det sørlige Kanaan og filistrenegrunnla sine egne byer i lavlandet i det sørlige Kanaan. Det oppsto derfor også en forbindelse med israelittene. Et eksempel på dette er pakten mellom kong Salomo (regjerte cirka 970–930) og Hiram, kongen av Tyros (1. Kongebok 5). Ifølge bibeltekstene importerte Salomo både trevirke (sedertre) og andre dyrebare materialer til tempelet i Jerusalem fra Tyros i bytte mot hvete og olje (1. Kongebok6–8). Bibeltekstenes beskrivelse av tempelet viser også likheter med rester etter templer funnet i det tidligere Fønikia. Men kontakten med filistrenes kultur og religion førte også til en kulturutveksling som var uønsket av israelittenes religøse ledere.

Kolonier

Fra cirka 1000 fvt. ble fønikerne det suverent ledende handelsfolket ved Middelhavet. En skildring av Tyrus’ utstrakte handelsforbindelser finnes i Det gamle testamente og Tanakh (Esekiel 27). Etter hvert oppstod et pengearistokrati i byene, som dannet handelskompanier med fartøyer som seilte på Middelhavet og fra Rødehavet langs østkysten av Afrika. Skipstømmer fikk de fra sedertrærne. Allerede tidlig i første årtusen fvt. hadde fønikerne opprettet egne handelskolonier, både i Jaffa i dagens Israel, i Ugarit i nord og etter hvert også i Anatolia og på Kypros og Malta. På nordkysten av Afrika ble Karthago grunnlagt som fønikisk koloni cirka 814–803 fvt. – etter sagnet av Dido, en kongedatter fra Tyros.

Romerne kalte Karthagos innbyggere for «poeni», punere. Romerne anså punerne som sine fiender og førte tre kriger mot Karthago, før de klarte å legge byen i grus i 146 fvt. Etter hvert ble det også opprettet fønikiske handelskolonier på Sardinia, Balearene, Sicilia og i Syd-Spania.

Senere historie

Flere assyriske og nybabylonske herskere forsøkte å trenge inn i Fønikia under forsøkene på å komme frem til Middelhavet og videre til Egypt – blant annet Salmanassar 3 (regjerte cirka 858–824 fvt.) og følgende konger. Fønikerne måtte da betale tributt, en type skatt, til seierherrene. I 677 fvt. ble Sidon ødelagt, og i 668 fvt. måtte Tyros kapitulere. Tyros kom imidlertid til krefter igjen, og først etter 13 års beleiring lyktes det den babylonske kongen Nebukadnesar 2. å erobre byen i 573 fvt.

Fra 539 fvt. var Fønikia en del av det store Perserriket. Under kampene mellom Persia og Hellas stod fønikerne på persernes side. Men fønikernes deltakelse i en oppstand mot perserne førte til at Sidon ble ødelagt i 343 fvt. Tyros besto noen år til. I 332 fvt. måtte Aleksander den store beleire Tyros i sju måneder før byen ble erobret og ødelagt. Etter Aleksanders død i 323 fvt. var Fønikia underlagt vekslende hellenistiske herskere (ptolemeerne og selvekidene). I 64 fvt. ble området underlagt Romerriket og regnet med til provinsen Syria. Da hadde imidlertid verdenshandelen funnet seg nye veier, og Alexandria ble et nytt senter for handel og kultur i det østre Middelhav.

SITAT SLUTT.

Profeti om dei gresk-persiske krigane, som Aleksander den Store vann til slutt.

Daniel profeterte om dei fire store rika, Babylonia, Media, Persarriket og det Greske Riket (Dan.2&7). Så profeterte han om krigane mellom Persia og Hellas.

Daniel.8,1 I det tredje året Belsasar var konge, fekk eg, Daniel, eit syn; det kom ei tid etter det førre.  2 I dette synet såg eg at eg var i Susa-borga i provinsen Elam, og at eg var attmed Ulai-elva.

3 Då eg såg opp, fekk eg auga på ein ver som stod attmed elva. Han hadde to horn. Begge var store, men det eine var større enn det andre, og det største voks fram sist. 4 Eg såg veren stanga mot vest, mot nord og mot sør. Det fanst ikkje dyr som kunne stå seg mot han, og ingen kunne berga or hans vald. Veren bar seg åt som han ville, og fekk stor makt.

5 Medan eg stod og såg på dette, kom det ein bukk frå vest. Han fór fram over heile jorda utan å koma nær marka. Bukken hadde eit stort horn i skallen.  6 Han kom bort til veren med dei to horna, den eg såg attmed elva, og fór imot han med styrlaus kraft. 7 Eg såg korleis han kom heilt bort til veren, stanga til han i sinne og braut begge horna hans. Veren hadde ikkje kraft til å stå seg imot han. Bukken kasta han til jorda og trakka på han, og ingen kunne berga veren frå hans makt.

8 Bukken fekk stor makt. Men nett då han var på det sterkaste, vart det store hornet avbrote, og det voks opp fire andre horn i staden, eitt for kvar av dei fire himmelretningane.  9 Frå eitt av desse skaut det fram eit nytt lite horn. Det voks seg større og større, mot sør og mot aust og mot det fagre landet.  10 Det voks heilt opp til himmelhæren, og det kasta nokre av denne hæren og av stjernene ned på jorda og trakka på dei.  11 Jamvel mot hovdingen over hæren briska det seg. Det tok frå han det daglege offeret, og staden der heilagdomen hans står, vart vanæra.  12 Det reiste seg mot Gud og skipa til ei gudsdyrking i strid med det daglege offeret. Hornet kasta sanninga til jorda, og det hadde lukka med seg i alt det tok seg føre.

13 Så høyrde eg ein av dei heilage tala, og ein annan heilag spurde han som tala: «Kor lenge gjeld synet om det daglege offeret og den øydeleggjande synda, og kor lenge skal heilagdom og gudsdyrking gjevast over til nedtrakking?»  14 Han sa til meg: «Til dess det har gått to tusen tre hundre kveldar og morgonar. Då skal heilagdomen få att sin rett.»

15 Då eg, Daniel, hadde hatt dette synet og freista å skjøna det, stod det brått framfor meg ein skapnad som såg ut som ein mann. 16 Og over Ulai høyrde eg ei menneskerøyst som ropa: «Gabriel, forklar synet for denne mannen!»  17 Så kom han bort til den staden der eg stod, og då han kom, vart eg redd og kasta meg ned med andletet mot jorda. Han sa til meg: «Høyr, menneske! For synet gjeld endetida.»  18 Medan han tala til meg, låg eg sanselaus med andletet mot jorda. Men han tok i meg, reiste meg opp  19 og sa:

«No vil eg la deg få vita kva som skal henda når det lid til endes med vreiden; for synet gjeld endetida.  20 Veren du såg, den som hadde to horn, er kongane i Media og Persia. 21 Den raggete bukken er kongen i Javan. Det store hornet han hadde i skallen, er den fyrste kongen.  22 Når dette hornet vart avbrote, og det voks opp fire andre i staden, tyder det at det skal koma fire kongerike av folket hans, men dei skal ikkje ha same kraft som han. 23 Ved slutten av herredømet deira, når brotsmennene har fylt syndemålet sitt, skal det stå fram ein konge med hardt andlet og sleip tunge.  24 Han skal få stor makt, men ikkje ved eiga kraft. Han skal gjera uhyggjeleg skade og ha lukka med seg i det han tek seg føre. Han skal gjera ende på mektige menn og folket av dei heilage. 25 Fordi han er klok, skal svikarferda lukkast for han. Han skal vera stor i eigne tankar og rydja ut mange når dei minst ventar det. Han skal reisa seg mot hovdingen over hovdingane og verta knust, men ikkje ved menneskehand. 26 Det er sant, dette synet om kveldar og morgonar som her er fortalt. Du skal gøyma på synet, for det peikar langt fram i tida.»

27 Eg, Daniel, var sjuk i fleire dagar. Så stod eg opp og gjorde mi teneste hjå kongen. Eg var lamslegen av synet og skjøna det ikkje.

2300 dagar er 6,3 år (v14).

Det Store hornet i skallen på bukken, er Aleksander den Store. Han vann over Persia, men så døde han forholdsvis ung og riket hans vart delt mellom dei fire generalane hans. I det nordlege Selevkide-riket, tok Antiokus 4. Epifanes over makta på urett vis og vart ein diktator som kravde at alle i riket hans skulle dyrke Zevs. Det kunne ikkje jødane gå med på, så då vart det krig. Dette er det profetert om seinare i Daniels bok også, spesielt i Dan.11 og i 1.Maccabearbok er det fortalt om denne krigen.

Dette har eg skrive om her: https://bluehost944.wordpress.com/wp-admin/post.php?post=3789&action=edit

Persarkrigane før Aleksander den Store.

Her får vi vite litt om persarkrigane før Aleksander den Store, sitat frå https://snl.no/perserkrigene

Perserkrigene er betegnelsen på krigene som pågikk mellom den persiske stormakten og de greske statene i første halvdel av 400-tallet fvt., særlig krigshandlingene i årene 490 og 480–479.Bakgrunn

Det lå i perserkongenes herskerideologi og ekspansjonspolitikk på 500-tallet fvt. at de også skulle ha herredømmet over den greske verden. Grekerne i Lilleasia var under persisk styre fra 547. I 500 begynte Aristagoras i Milet et opprør (det joniske opprør), men i 494 ble opprøret knust, til tross for noe bistand fra Athen.

Krigshandlinger

I 490 sendte perserkongen Dareios en straffeekspedisjon mot athenerne, som under Miltiades slo de tallmessig overlegne perserne i slaget ved Marathon.

I allianse med Sparta og andre forberedte Athen nå forsvaret av Hellas mot det neste store angrepet, perserkongen Xerxes‘ tog i 480. Xerxes fikk støtte av mange greske byer, blant annet Argos, Theben og orakelet i Delfi, og rykket mot Hellas til lands og til vanns med kanskje 100 000 soldater. Grekerne måtte oppgi forsvaret av Midt-Hellas etter et uavgjort sjøslag ved Artemision og tilintetgjørelsen av en vaktstyrke på 300 spartiater under Leonidas‘ ledelse ved Thermopylene.

Tross indre splid både om strategi og taktikk, vant grekerne en avgjørende seier i sjøslaget ved Salamis i 480. Athenerne hadde fulgt Themistokles‘ råd, satset på flåten og rømt byen, som ble herjet og brent. Xerxes vendte hjem, Mardonios ble igjen med hæren, men grekerne under spartaneren Pausanias slo ham ved Plataiai i 479.

Perserne ble fordrevet fra Hellas og krigen fortsatte med vekslende intensitet i det egeiske området og det østlige Middelhavet. I 460-årene ødela Kimon persernes styrker ved Evrymedonelven, men grekerne opplevde også tilbakeslag.

Opphøret av krigshandlingene mellom perserne og grekerne, den såkalte Kallias-freden, er ikke beskrevet hos Thukydid eller samtidige kilder. Dateringen er usikker, men historikerne tror rundt år 458 eller senere.

Betydning

Perserkrigen brakte Athen frem i første linje blant de greske statene. I 477 dannet byen det deliske sjøforbund og begynte å bygge ut sitt hegemoni blant grekerne. Både i Athen og ellers i Hellas ble perserkrigene, særlig begivenhetene i perioden 480–479, betraktet som skjellsettende. Orientalsk despoti ble avverget av de frie greske stater (se Aiskhylos‘ tragedie Perserne).

For de greske bystatene gav perserkrigene økt nasjonal og kulturell bevissthet som åpnet for den kulturelle blomstringen på 400-tallet. Perserne kom imidlertid fremdeles til å spille en stor rolle i gresk politikk gjennom diplomati og «persisk gull». Athens dominerende stilling etter perserkrigene førte til rivalisering med blant annet Sparta, som endte med den peloponnesiske krig.

SITAT SLUTT.

Merk at dei joniske byane på vest-kanten av Lille-Asia vart det kulturelle senteret i Hellas, får persarane gjorde krav på det. Det var her den antikke naturfilosofien starta, spesielt ved matematikaren Thales frå Milet. Her var også dei sju kyrkjelydane i Johannes Openberring 1-4.

Aleksander den Store.

Her kan vi lese om Aleksander den Store https://snl.no/Aleksander_den_store Sitat:

Aleksander den store var konge av det gamle Makedonia fra 336 fvt. til sin død i 323 fvt. Under sin regjeringstid utvidet han dette riket kraftig både sørover og østover. Han var sønn av Filip 2. av Makedonia og kongsdatteren Olympias fra Epeiros. Aleksander fikk filosofen Aristoteles som lærer og veileder, tilegnet seg den greske kulturtradisjonen og videreførte helleniseringen av Makedonia.

Aleksander hadde usedvanlige intellektuelle evner og lederegenskaper. Han fikk tidlig krigserfaring og ledet det makedonske rytteriet i slaget ved Khaironeia (338 fvt.) som gav Filip og makedonerne kontroll over Hellas. Til tross for visse uoverensstemmelser i herskersjiktet, kunne han (som Aleksander 3.) uten særlige vanskeligheter ta over kongemakten ved farens død i år 336.Det persiske felttog

Aleksander tok straks opp et prosjekt som både grekere og makedonere hadde hatt planer og drømmer om tidligere: en invasjon av Det persiske riket. På et møte i Korinth lot han grekerne offisielt utpeke seg som leder.

Før planen kunne settes ut i livet, drev Aleksander krigføring på Balkan for å sikre riket og trimme hæren. Et rykte som sa at han hadde blitt drept i kamp, fikk grekerne til å falle fra, men Aleksander rykket brått sørover, jevnet Theben med jorden og brakte Hellas til lydighet.

Våren 334 fvt. krysset Aleksander Hellesponten (nå Dardanellene) med en hær på om lag 40 000 mann, der mindre enn halvparten var makedonere og kanskje en fjerdepart grekere. Hans første mål, og det som legitimerte krigstoget, var å befri de greske byene i Lilleasia fra persisk dominans. I slaget ved Granikos (mai 334) slo han perserkongens lilleasiatiske satraper og hadde dermed kontroll over det vestlige Lilleasia.

SITAT SLUTT.

Media og Persia inntil Aleksander den Store vann over dei.

Dan.8, 3 Då eg såg opp, fekk eg auga på ein ver som stod attmed elva. Han hadde to horn. Begge var store, men det eine var større enn det andre, og det største voks fram sist. 

….

19 og sa:

«No vil eg la deg få vita kva som skal henda når det lid til endes med vreiden; for synet gjeld endetida.  20 Veren du såg, den som hadde to horn, er kongane i Media og Persia.

Her ser det ut til at kongane i Media var det minste hornet og kongane i Persia var det store hornet. Persia vart større og sterkare. Media vart innlemma i Persia og kom under persarkongen Kyros.2, sitat frå https://snl.no/Media :

Ifølge den greske historieskriveren Herodot (400–tallet fvt.) grunnla mederne omkring 700 fvt. et rike med en sterkt sentralisert kongemakt, men dette er ifølge moderne forskning for tidlig. Man antar at landet først ble samlet under kong Kyaxares (cirka 625–585 fvt.). Hovedstaden i Media var Ekbatana (nå kalt Hamadan). I forbund med babylonerne erobret Kyaxares det nyassyriske riket cirka 612 fvt., og Media ble i en periode en av stormaktene i Midtøsten.

I 559 fvt. tok Kyros 2 makten over perserne og begynte sine erobringer av nye landområder, som også omfattet Media. Det finnes flere versjoner av fortellingen om hvordan Media ble underlagt perserne. Herodot skriver at perserne var vasaller under Media, men at Kyros overtalte deres soldater til å gjøre opprør. Den siste kongen i Det nybabylonske riket, Nabonid, lot nedtegne at Kyros beseiret mederne allerede i 553 fvt.

Babylonske krøniker forteller derimot en litt annen versjon av hendelsene. Ifølge krønikene var det den mediske kongen Astyagessom angrep Kyros 2 i 550 fvt., men de mediske soldatene skal ha nektet å sloss og ha overlevert kong Astyages til Kyros 2. Denne skal så ha inntatt Ekbatana og tømt skattkammeret.

Hele det store Mederriket, som strakte seg fra grensen til Lydia lengst vest i Lilleasia til det østlige Iran, ble nå forenet med Persia. Men mediske tradisjoner og politiske institusjoner satte fortsatt et sterkt preg på akemenidenes rike.

SITAT SLUTT.

Sitat frå https://snl.no/Persia :

Dette første persiske verdensriket oppstod rundt 550 fvt. under kong Kyros 2., som kom til makten i 559 fvt. Det besto, med ulik utstrekning, til det ble erobret av Aleksander den store i 330-årene fvt.

Sitat frå https://snl.no/Persia :

Ifølge Herodot begynte Kyros’ erobringer med at han seiret over sin lensherre, mederkongen Asyages cirka år 550 fvt. og inntok hans residens i Ekbatana. Støttet til en vel utrustet og ledet hær erobret Kyros storparten av dagens Iran og Lilleasia. Lydia falt allerede i en kamp med Kroisos i 546 fvt. Babylon falt i år 539 fvt., og dette ble slutten på Det nybabylonske riket. Kyros falt i 530 fvt. i strid med et folk i Turkestan og ble begravet i Pasargadae i Persis. Men hans etterkommere, akamenidene, fortsatte å føre erobringskriger og utviklet også administrasjonen av det store riket.

Kyros’ sønn Kambyses erobret Egypt i 525 fvt. Da han døde i 522 fvt., brøt det ut opprør over hele riket, men til slutt lyktes det Dareios 1.(521–485 fvt.) i forbund med den persiske stammeadelen å bemektige seg herredømmet. Under hans regjering fikk Perserriket sin faste organisasjon. Det ble inndelt i 20 satrapier, hver under en satrap. Satrapiene hadde utstrakt selvstyre, men var pliktige til tributt og levering av tropper til kongen. Hovedstaden ble lagt til Susa.

Allerede i 514 dro Dareios 1. på et stort felttog mot skyterne ved rikets nordgrense. Han gikk over Bosporus og Donau og underla seg Thrakiaog Makedonia, men måtte vende om uten å ha fått bukt med skyterne. I 499 fvt. gjorde jonerne i Lilleasia oppstand mot ham. Han greide å kue den, men et straffetog mot de greske bystatene, særlig Athen, brøt sammen ved nederlaget ved Marathon i 490 fvt. Dareios døde mens han holdt på å forberede et nytt stort felttog.

Det ble hans sønn Xerxes 1. (485–465 fvt.) som fortsatte å kjempe mot grekerne. Perserkrigene endte i 480 fvt., med slagene ved Thermopylai og Salamis (Salamina), og endte med at den persiske flåten ble ødelagt og Xerxes vendte hjem. Den persiske generalen Mardonios ble igjen med hæren, men grekerne under spartanerenPausanias slo ham ved Plataiai i 479 fvt.

Etter Xerxes’ død ble riket i økende grad preget av stormannsvelde og føydalisme og den sentrale kongemakten ble tilsvarende svekket. Tiden var preget av strid og uenigheter mellom de mange kongesønnene. Artaxerxes 2. (regjerte i 404–359 fvt.) skal ha hatt 115 sønner. Perserkongene brukte også greske leiesoldater for å bekjempe hverandre. Mest kjent er dette fra den greske forfatteren Xenofons(cirka 430–354 fvt.) fortelling om De ti tusens tog. Stadige kriger mot nabolandene svekket også kongemakten.

Under Artaxerxes 3. (regjerte i 358–338 fvt.) gjorde både Egypt og andre områder i vest oppstand mot perserne. Den siste akamenidekongen, Dareios 3. (regjerte i 336–330 fvt.), forsøkte å gjenopprette rikets stabilitet, men feilet. Det var derfor et rike i oppløsning som Aleksander den store erobret. Dareios 3. tapte mot Aleksander i slaget ved Issos i 333 fvt., og i Gaugamela i 331 fvt. Deretter flyktet han østover til Baktria, der han ble drept i år 330 fvt.